Literatuur in de Renaissance
Wat de lyriek betreft, wordt de Renaissance als bijna vanzelfsprekend gedomineerd door twee zware kanonnen: eerst en vooral Petrarca, die met zijn Il Canzoniere niet enkel een stempel heeft gedrukt op het sonnet (en daarnaast ook nog canzone, sestine, ballades en madrigali), maar vooral gestalte heeft gegeven aan de onsterfelijke figuur Laura, die in tegenstelling tot de gesublimeerde Beatrice bij Dante, staat voor de concrete zinnelijke liefde. Petrarca toont zich Renaissancistisch in die zin dat hij oog heeft voor de cultus van de fysieke schoonheid, zonder dat hij daarbij de psychologische introspectie veronachtzaamt.
Latijns
Naast de lyriek hebben Dante en Petrarca zich beiden hard gemaakt om het Latijns tot officiële literaire taal te verheffen.
Verbannen
Petrarca's vader is evenals Dante verbannen uit Florence. Hoe onder andere deze verbanning in zijn werk is gegaan is te lezen in het volgende hoofdstuk waarin ik heb getracht een kort antwoord te vinden op de vraag wie precies Dante is.
De grote bron van deze informatie: www.greatdante.net
Samengevat is Dante een laat-middeleeuwse Italiaans dichter, prozaïsch schrijver, moraal wijsgeer en politiek denker. Hij is het meest bekend om zijn monumentale episch gedicht “La Commedia”, later hernoemd naar “La Divina Commedia” (The Divine Comedy).
Dante Alighieri (zijn echte voornaam is Durante, Dante is zijn roepnaam) is geboren in Florence in mei of juni 1265, uit een laag aristocratische familie (niet bijzonder vermogend). In ca. 1285 trouwde hij Gemma di Manetto Donati, die hem 3 kinderen schonk (het kunnen er ook vier zijn, dat is niet precies bekend).
Dante’s eerste studies waren voornamelijk in retoriek, grammatica/spraakkunst, filosofie, literatuur en theologie. Hij was een leerling van Brunetto Latini, die Dante’s culturele groei sterk heeft beïnvloed. In zijn jeugd was hij een Stilnovo dichter en had veel vrienden onder de aanhangers van de Stilnovo Dichters School (speciaal Guido Cavalcanti). Na de dood van Bice die Folco Portinari (Dante hield van haar, in zijn werken noemde hij haar Beatrice) begon Dante serieus aan zijn studies filosofie en theologie te werken, aangesloten bij een culturele vereniging in Florence (de Studia) welke voornamelijk schriftlezingen over Aristoteles en St. Thomas gaf.
Om zijn politieke carrière kracht bij te zetten sloot Dante zich aan bij een medische corporatie in 1295. In de vijf jaren daarna groeide zijn carrière snel en bereikte zijn hoogtepunt toen hij een “priore” (soort bestuurder) in 1300 werd. Maar in Florence werden de contrasten tussen de witte en de zwarte welven steeds groter en er ontstonden ernstige worstelingen/gevechten. Dante moest een aantal hardelijn-politieke beslissingen nemen toen hij besloot zich te verzetten tegen Paus Bonifacio VIII’s uitbreidingsbeleid (gesteund door de Zwarte Welven), hij kwam in opstand tegen de Paus' tijdelijke tussenkomst. Maar de Zwarte Welven, met de steun van Carlo di Valois (een Franse prins) wonnen het van de Witte Welven. Dante, verslagen, werd ernstig beschuldigd van bedrog. Hij werd veroordeeld tot het betalen van een boete en twee jaar ballingschap, hij betaalde echter de boete niet en werd vervolgens ter dood veroordeeld.
Vanaf dit moment zwierf Dante van de ene Italiaanse hofhouding naar de andere maar keerde nooit terug naar Florence. Hij genoot de bescherming van Bartolomeo della Scala in Verona in 1303. In 1306 verhuisde hij naar Lunigiana (een Toscaanse regio), daarna naar Poppi en naar Lucca. In 1313 keerde hij terug naar Verona, waar hij bleef tot 1319. In datzelfde jaar verhuisde hij naar Revenna, naar het hof van Guido Novello da Polenta. Hij stierf daar in 1321. Dante is begraven in San Pier Maggiore’s kerk waar zijn graftombe nog steeds aanwezig is (de kerk heet tegenwoordig San Francesco’s).
De historische jaren waarin Dante leefde werden ook wel de late middeleeuwen genoemd, vooral de 14e eeuw. In deze eeuw werd duidelijk dat, na Dante, de doodstrijd van de middeleeuwse cultuur vooral ontstaan door de invloed van de kerk, de Romeinse klassieke tradities en de Duitse bevolking (al heb ik geen idee wat die er mee te maken hebben gehad, werd me ook niet duidelijk uit de tekst). Politiek gezien waren er twee autoriteiten in de wereld: de monarch en de paus, de eerste vertegenwoordigde de wereldlijke en de laatste de religieuze grootheden.
In Italië was geen politieke grootmacht maar het land was verdeeld in meerdere verschillende “stads-raden”. Er waren twee politieke stromingen: de Guelfi (Welven) en de Ghibellini. De eerste waren vóór de Paus en de laatste waren vóór de monarch. Aan het begin van de 14e eeuw overheersten de Welven het merendeel van de concilies in Italië. In Florence waren de Welven in twee kampen verdeeld: De Witte Welven (Bianchi, ten gunste van de Monarch) en de Zwarte Welven (Neri, ten gunste van de Paus). Dante was een zgn. Witte Welf. Rond 1300 werden de strijd tussen de twee Welven harder en dramatischer.
In deze periode (vooral tussen 1280 en 1310) ontstond een nieuwe poëtische beweging, genaamd de Stilnovo). Deze naam, geïntroduceerd door Dante (zie Purgatorio, XXIV, 11 55-57) is Italiaans voor “Nieuwe Stijl”. Het was een nieuwe wijze om poezie aan te duiden en te schrijven; de grondlegger was Guido Guinizzelli (een dichter die woonde in Bologna) maar werd eigenlijk alleen wijdverspreid in Toscane en dan met name in Florence. De meest belangrijke Stilnove gedichten waren van Dante, zijn vriend Guido Gavalcanti en Cino da Pistoia. Deze ontwikkeling werd gebruikt om via dichtkunst de liefde aan te duiden en te vereren. De Stilnovo poëzie werd een diepe ontleding van de liefde, zelfs psychologisch: het gevolg was een soort “liefdes-theorie”. In deze theorie werd liefde gezien als een absoluut ideaal, een soort God, welke in staat was om zich te verheffen en de mensheid te redden. Vrouwen werden gezien als engelen en vaak opgedragen als verschijnselen van zuiverheid en deugdzaamheid. De opzet van deze kunstvorm was de volgende: de dichter moest een precieze en specifieke uitdrukkingsvorm hanteren en direct over liefde spreken (metaforisch gezien als “liefdes schriftgeleerden”)
Een andere belangrijke culturele discussie was de taal die gebruikt moest worden in literaire werken (de questione della lingua). Het bestond uit de keuze tussen het gebruik van de Latijnse taal of een Italiaans dialect (vernacular) om literaire werken te schrijven. Er waren verschillende Italiaanse dialecten omdat Italië noch cultureel noch politiek “harmonieus” was. Dante presenteerde zijn oplossing voor dit “technische” probleem in De Vulgari Eloquentia.
We weten dat Dante in Ravenna in 1321 is begraven. Maar het verhaal van zijn stoffelijke resten stopte niet bij zijn fysieke dood. In tegendeel zelfs: er zijn een aantal gebeurtenissen met betrekking tot zijn resten; het meest recente nieuws is een persbericht van 19 juli 1999 waarin wordt gesteld dat een envelop met as van Dante is gevonden in De nationale Centrale bibliotheek van Florence. Er zijn, zoals gebruikelijk, wat onduidelijkheden en onvolkomenheden met betrekking tot dit feit en niemand begreep hoe de vondst werkelijk is gegaan. Voor een samenvatting van de feiten rondom deze vondst verwijs ik naar http://www.greatdante.net/dust.htm :